1.
Cum dudum apud veteres, uti multimoda eorum monimenta enucleatius pandunt, plerique mortalium exstiterunt humani dumtaxat favoris nimium avidi, quorum pars quidem, quo subtilitate acuti ingenii et compositione cothurni sermonis non tantum aequaevorum, verum etiam posterorum, animos oblectaret, negotia antiquitus illustrium fortiter explicita chartis indere decreverunt, alii vero, proprietatem a se commentatae penitus materiae in propatulo evitantes, colicis notis quam plurima bella compacta clam quidem e suo dum polire disputationem molirentur, nonnulla verisimilia addentes, romana effecerunt, ne socordia ac desidia contritum redderet hebdomadarum suarum otium, reliqui quoque, fallacibus caducisque saeculi dignitatibus ultro exuti, quo liberius atque expeditius ad indagandam illam quam demum sui sequaces dixere philosophiam vacarent, academicum solum jugiter procellarum turbinibus obsitum petivere, quibus libidinosa mens refrenata non tantum simplicis incommutabilisque divinitatis omnipotentiam volucri theoriae penna, quin potius humani perennitatem quoquo modo haurirent, ac stili officio propriis auditoribus, haudquaquam gravi ipsi dispendio liberi, promulgarent, cognito quippe excelso omnium rerum principe, seseque ejus bonitate immortalitate donatos, glaucis ludificationibus corde obnubilati atque fide[i] per caritatem operantis inscii, Deum decenter minime honorarunt veraque pietate coluerunt, nullaque prorsus ad bene beateque vivendum gestu vel actu, saltem energia, nedum exempla, posteris relinquentes, totius carnis viam nudi et miseri ingressi sunt, quisquis pia compassione proximis subvenire captans, quae quisque deificus satelles, non solum camini examinatione excocto auro sed etiam lilio violisve tropice assimilatus, purissimae credulitatis candore peregerit, quo exemplo ipsius longanimitatis, mansuetudinis, sobrietatis, discretionis, castitatis, frugalitatis, puritatis, gravitatis, moderationis atque reliquarum virtutum decore hebetudo hominum reverberata et concussa aut verbis aut scriptis retulerit, non ut labile vocamen dilatare vel famam sui pauculis grammulis in ora superstitum signatam velit propagare, sed exercitiis praelibatis ad bonae artis studia provocando evehere, carissimo milii affectu amplectendus merito videtur, quoniam dum os illius non opera hominum, sed Dei in suos operantis eructuat, ad beatae hereditatis florigeram requiem, termino numquam obnoxiam, loquendo auditores inflammat.
2.
Haec itaque mecum diu multumque pertractans, postquam saepenumero ab aliquibus germana mihi caritate connexis fratrum personis instigatus sum quatinus ex venerandi Domini sacerdotis Rigomeri sacra deportatione seu de miraculis |501| ejus intercessionibus creberrime patratis saltem annotando scriptitarem, instabilem cunctabundamque mentem, nunc in hoc nunc in illud partientem, vix tandem in sese pro posse contraxi, reputans quod tam caritativa rogantum instantia a conditore forsan luminum principium caperet, sique hanc omnino reicerem, debitus ejusdem patris, cujus ad urnam cotidie assisto, neglectus famulatus cum refragatione precum fratrum me in die Domini reum constringeret. Porro autem jam ad digerenda ea quae mens ad haec opportuna praetenderet, post tergum paululum recondito imperitiae pudore, ex integro de eo praesumens cujus ad nutum quondam silex effudit laticem, memet coegeram, cum ab intus suggestio hujusmodi emergens innuit, satius esse actus jam praefati patris, olim litteris insertos, e caeno abjectionis, quam aut inscitia dictantis aut incuria exceptoris incurrerunt, abstrahere sensumque nimia confusione irretitum elucidare atque propalare. Ad haec parum perfixo gradu pendulus suspendebar, donec speculo libratae rationis id maxime consonum animadversum est, quoniam quidem absurdissimum liquet exitum cujusque rei variis compositionibus redimiri, fronte aditus deformi neglecto. Hinc ergo propensius, factus hilarior, rem antiquam recenti, ut aiunt, incude renovare gestiens, multum commodum legentibus afferre deprehendi, dum ea re praecipue assignabitur victrix sufferentia virginitasve florida, quae utraeque res raro simul reperiuntur, vix interdum habitae retinentur, dicto citius amittuntur, quo foedere conserventur. Si vero quisquam, quod reor perfacile, hos conatus meos lividis contemplatur ocellis, irrisoris arbitris more subsannando proponat intolerabile fore tantae nobilitatis materiam tantillo homuncio [sic] impudenter occupare, quem nullus urbanae lepor eloquentiae ab ignobilitate sua aliquando excusserit, attendat me paulo ante fassum fratrum prece ac beatissimi viri Rigomeri amore ad hoc propulsum : illis siquidem obsequium, huic certe famulatum debeo, et quamdiu exteriorem interior homo incolo, quin aliquid gratum illis, utile multis, experiar, mihi jubere recuso. Quod si felleus rancor his minime complanatus grunnire desiverit, altum carmen syllogisticis nodatum plectibus multa per volumina evomat; sit subtilior prosa Lactantio, historia Hegesippo, versu Homero. Esto: et quid ad nos, si benevoli sociabilis plausus, luridum murmur si aemuli fuerimus?
3.
Haec interim necessario superfluis pedetentim latratibus objecta, ceterum vobis, o praesul Domini Goderanne, cui ineptias meas referre soleo, certus quantum de probitatibus cordi vestro assit jubilum, vobis, inquam, has frugum mearum perexiles primitias dedico, quatinus excellens prudentia vestra hiantia suppleat, modum excedentia infra congruos limites abdat, opportune, si qua sunt, prolata roborando assignet, quo tanti per sacerdotis manus patri libatae spirituum, liberior exordiar, Rigomeri athletae Christi Dei et Domini nostri meritis ac vestris opitulatus suffragiis, sequens opusculum. Explicit. |502|
[I.] Ea igitur tempestate qua paternum imperium suorum assensu procerum Clotharius atque Childebertus aequa inter se lance pensantes diviserunt, quorum alter Radegundem gloriosam ac toto paene orbi famosam, nec tantum fragili muliebri verum etiam virili sexui juste imitandam, sortitus, regio sibi more copulavit, sequens vero Wltrogodam, multimoda, ut fertur, probitate vallatam, uxorem duxit, in suburbio Cenomannicae urbis, praediolo Condita Saugonensi vocitato, clarissimis dignitate et, quod pluris est, religione natalibus, fertili ceu e cespite rubens rosula, Rigomerus, Domini futurus agonitheta, feliciter emicuit. Genitores vero ipsius, diu praeoptata sobole Dei summi munere ditati, admodum gratulabundi, sacris primum lavacris expiari, deinde pari voto codemque decreto regi regum Altithrono statuunt promptius consecrari. Quod quonam pacto sit .factum, auctore vero et uno Deo, sequentia liquido perdocebunt.
II. Cathedrae sane sanctae matris Cenomannensis ecclesiae sub eodem rotatili annorum cardine sanctae recordationis Innocentius praesidebat antistes; qui adeo vocabulo opere consonabat suo ut clementissima pietate, utcumque sibi peculiariter caelitus attributa, omnium paene sub se degentium affectus couniret et vota. Et licet cunctis haberetur carissimus et affabilis, tamen quodam privilegio, apostolici exsecutor oraculi, aderat sanae fidei domesticis. Siquidem beato Karilepho in quodam diocesis suae loco supra amnis rivulum, Anisola praenominatum, quo coenobium instrueret amplissima juvamina concessit; nihilominus vero venerando Avito plurimum amminiculum indulsit utque aedificandae cellulae desiderium compleret compulit. Hi porro viri, Avitus videlicet et Karilephus, |503| Maximini sanctissimi, qui super Ligeris alveum haud procul ab altis moenibus Aurelianensis oppidi Christo Domitio gratanter valde militavit, disciplinis a pueritia traduntur edocti; diutinaque praeceptoris sui sollertia examinati, anachoreticum exercitium, ipsius opitulati orationibus, quo liberius divinae speculationis quiete perfrui valerent, arripuerunt, solo [sic] haerentes Deo suique curam fastidio habentes cum fallaci mundo. Verum non istis tantummodo bonae spei jam dictus Innocentius opportuna subsidia inferebat, sed etiam cuidam multae simplicitatis Dei servo, Launomaro nominato, monachili schema decorato, in vico quodam subter fluente latice, [qui] Curbio agnominatus est, coenobium condidit atque 10 largissime, quo promptius tum practicos tum theoreticos fructus metere valeret, multis opum copiis nobilitavit. His omnibus divae memoriae Childebertus augustus, cujus dicioni regio tum illa, fratre Clothario citeriore tenente Gallia [sic], subjacebat, assensum praebebat piisque talium conatibus festivo corde alludebat. Et recte quidem : ore profecto nostri purpurati exterius, paupere quoque 15 ac egeno interius, sancitum est quod honor regis judicium diligit, et quidam inter sui temporis primos permaximus philosophus beatas fore respublicas, si eas vel sapientes regerent vel eorum rectores sapientiae studerent, astipulavit. Ergo augustus iste, ut mihi videre videor, hoc uno facto utrique sententiae affuit: quoniam dum sanctis beati Dei suffragium intulit, judicium dilexit, et hoc agendo quod ad beatitudinem tendit, rempublicam beatitudine suo regimine insignivit. Ut autem a digressione pedem contrahamus, dum haec aguntur, Rigomerus, Jesu Christi famulus, eo in loco ea qua dictum est serie adoritur.
III.
Decursis quoque puellaribus annis Launildo sacerdoti mancipatur, quo ecclesiasticis exercitiis vigilanter imbueretur. Admotus itaque ad virum Dei puerulus, atque ex mitissima qualitate infantilis formulae non parvi boni participium sibi inesse conjectatus, ignita quippe caritas sui ardoris scintillam celerrime odoratur, blande nimium ipsius complexus indolem: Mi, inquit, nate, tegmine alarum Dei mei, ad quem confugii initium arripere videris, protectus, ad beatae immortalitatis solidissimum pervenire queas litus. Haec certe famina ubi heros silentio suppressit, priscos notarum characteres ei exhibuit; quos mira facilitate, utpote Deo fecunda, mens, licet tenera aetate, exhausit. Nimirum dehinc ad psalmicinis deificos cantus atque ad reliqua studia memoriae mandanda appulsus, quam compendiose non modo coaevos, quin potius eos qui se autumabant sciolos, arduis, ut complexive dicam, totius scientiae fastigiis sit supergressus, ad explicandum penuria nostri deficit sensus. Nec immerito: sicut enim litteris cecinere suis hi quos jam retinet curia caelestis, nulla condicione Spiritus sancti munus potest arceri; quod qui obtinere valuerit, vere liber erit. Ejus est enim qui habet Spiritum Christi, cujus ante notitiam legale opprimens jugum prorsus emarcuit, quo micante grata felicitas servitutis Dei per gratiam redemptionis Jesu Christi illuxit. Hujus nempe disciplinae vigore Rigomerus venerabilis ab imis evulsus, ad usque presbyteratus amoenum gradatim decus enituit; quo ita monitis salubribus parendo potiri, more recentis tironis audaci |504| animo multas catervas hostium prosternentis, meruit ut circumquaque omni aetati, omni professioni consona verbi Dei jugiter intorqueret jacula, quorum acri jactu et fideles expergiscerentur et increduli concuterentur. Et his quidem qui jam beneficentiae primordia incoharant illud propheticum: Ite de virtute in virtutem ingerebat, quoad visionem Dei deorum praetendatis in speculatione visionis pacis, fraterna dilectione conglutinati in eum; quodque redoleret illud dolentis Job: Visitans speciem tuam non peccabis; quod et apostoli Pauli: Alter alterius onera portate, et sic adimplebitis legem Christi; et evangelicum Salvatoris: Quaecumque vultis ut faciant vobis homines, haud dubium quin bona, eadem et vos facite illis: videlicet ut sese quilibet ex suis affectionibus pensans, eo animo inopi ac desolato occurreret quo miseriae propriae ab alio succurrere anhelaret, tumque speciem sui inviseret dum proximi onera bajularet, nihilominus et homini id quod ab homine sitibunde optaret impertiret. Eis autem quos tetra fuligo pravitatis in volutabro sordium involverat, quin disto[r]ta malitiae suae desererent compita intentabat: alioquin, nisi, dum arrideret eis volubile ac breve tempus, ad paenitentiae confugerent medicamina, imminere sibi diem Domini, quam praescius velocem, amaram, nebulosam, turbine vel clangore atque caligine completam indicat propheta, in qua, ubi regali suo diademate decoraverit justos judicis gratissima misericordia, demum iniquos petulantiaque infectos multabit ipsius justitia. His autem atque hujusmodi studiis Rigomero suo intento summae et incomprehensibili majestati divinae, ne quis saltem perversus mellitis ejus eloquiis quid fucatae vanitatis mente suspicaretur, adeo pervalidam curationis gratiam concedere placuit, ut quisquis, cujuscumque generis morbo elisus esset, usus benedictione et contrectatione ejus, incolumis ad sua remearet. Consecratum porro secum Deum, non surdus Jacobi apostoli auditor, ferebat, quo in ejusmodi negotiis ubiubi uteretur, hoc modo credens occulere posse coram omnibus non per se explicitas virtutes, quoniam nullatenus gloriam suam vulgi adulationibus venditare, sed potius archivis bonae conscientiae abdere malebat, corde retenta veritate, quae perhibet alumnis suis ne suam faciant justitiam coram hominibus ut videantur ab eis, quia quod altum sit hominibus, prorsus abominatur Deus.
IIII.
Itaque eodem tempore haud procul ab eo vico, quo idem deicola morabatur, devius rusticae plebis error antiquissimum sibi idolum, quod citabatur ac si pro reverentia Orifanum, recensendo dedicarat, cui, ut talibus moris est, fumosa saepissime cruentave mactabat libamina atque caenulenta donaria. Quod ubi Domini vexillifer advertit, condolens infelici admodum vulgo, qui in facie Dei sui terga, versuti serpentis dolo illectus, emiserat, quique falsa pro veris colendo theatrica festinabat ad exitia, metuens plurimum quod, si huic tacendo annueret nec acutas potentis sagittas, scripturarum scilicet divinarum, terrores ei intimaret (scriptum quidem a quodam nostro, cui ipsa vis deifica post densissimam filii hominis iterationem inculcarat, non ignorabat: Nisi iniquo iniquitatem suam allegaveris, discrimine cruoris ejus carere nequibis), ad praelium accensis |505| animis, aliquibus fratribus accitis sui causam detegit angoris, ilioque se praetendere velle asserit, dominicae confisus sufflamine virtutis. Porro autem illis obnixe probantibus seque commilitones profitentibus, locum vir Dei petit intrepidus. Nutu quoque, ut remur, Christi multa utriusque sexus, virorum scilicet ac mulierum, copia eo die ac si sollemnizatura simulacro confluxerat. Cujus se in medio Rigomerus inserens: O, inquit, pro pudor! cur ad injuriam cunctipotentis Dei operi ad libitum artificis imaginato cervicem flecteris, corpus prosternis, regalis imago certa? Cur, quaeso, fictilem effigiem, totius sensus ac rationis expertem, verbotenus saltem personas Deum, quae, ut re ipsa scitur, debilitati penitus fit obnoxia ni tua sit industria defensata? Ad haec efferae crudelitatis dudum gens mox conglobata, talibusque carminibus caelestis medicinae periti praecantata ac subacta, quid sibi restaret agendum supplex efflagitat. Respirans vero paulisper dulciloquus disputator, ubi multitudinem deifica aspiratione odoratur respersam, coeptum jam gratior repetit alloquium, multiplicique dogmate Christi et Ecclesiae plane nimium evangelizat sacramentum, assignans quo condicionis loro stringi debeat qui se dominico corpori mancipare deliberaverit membrum. Quid multa? Ubi scelerum suorum in sermonibus Rigomeri sanctissimi, ut ita dixerim, picturam prospicit, delusamque se versipellis hostis dolo, dum sabaea daemoni qui in fano latitabat tura accenderet, sentit, concio tota resolvitur in luctum, maestitudinemque non ferens, pari conspirationis voto, tamquam necis suae incentorem interemptura evorat ad delubrum, atque mille convicia evomens, fanum turpiter quidem, uti decebat, impellit ad solum particulatimque concisum dispergit in gyrum; sicque salutis propriae adit magistrum, errori suo salubre indulgere implorat antidotum. Cui belliger Domini admodum alacer opportunae paenitudinis designat spatium; nec multo post diligenter instrumentis fidei cameratam baptismate sacrosancto eluit ac in thesauris Ecclesiae inducit. At recens triticum Dei a paleis secretum, hortante Rigomero suo, multae pulchritudinis basilicam construit; ordinataque inibi Domini clientela, retrogradu calle repedat ad propria.
V.
Interea quaedam et generis et dignitatis nobilitate vernans matrona, Truda cognominata, cui tantummodo inerat unica, de qua suo loco paucis dicemus, nata, gravis incommodi vexatione valde tribulabatur, adeo ut de sui corpusculi relevatione omnino spes abesset. Sanctitate viri fama volitante comperta, legatione fungi quendam e suis industrium ad eum cum multa obsecratione dirigit, quo ad se sacerdos reverendus accedere non dedignaret mortique paene imminenti solamen solita pietate praetenderet. Nec cunctatus ille, quippe caritate ac clementia ditissimus, aegram invisere, recolens scriptum viduas et pupillos in tribulatione eorum debere visitare, Dominum quoque his qui tribulato sunt corde juxta fore. Extemplo ergo ei accedens, primum verbis salutari sale conditis demulcet; deinde, ne ullo se maerore pro his quae sibi a justo inferrentur judice ad meliorationem vitae labefactaret; postremo infert ut peccata sua elemosynis redimeret ac gazas sibi divinitus largissime praestitas, juxta Altissimi praecepta, |506| egenis propensius spargeret: sicuti enim latex ignem, ita alimonia pauperi concessa scelerum obruit molem. Cujus cum suasionibus mulier sapiens gratanter annueret eisque pro posse obsecundare profiteretur, solita sacerdos arma corripiens, humo provolvitur et piis votis summi dulcedinem opificis imprecatur, quo languidae suae se benignitati inclinanti auxiliari, nec tantum cadaveri verum etiam imagini suae, animae scilicet, priscum salutis robur redintegrare dignaretur. His ita peroratis, in pedes erigitur atque purificati olei liquore omnes liniens artus, fugato ex integro morbo, dicto citius sititae incolumitati aegra repraesentatur, atque in Domini laudibus cuncti spectantes accenduntur. Laudantum [sic] porro choreis filia ejusdem feminae, Thenestina dicta, de qua paulo superius paucis it absolvere promisimus, intererat, quam jam pridem genitrix ejus cuidam regis optimati, felicium genitorum sanguine creti [sic], desponsarat, attentius collocans animo quaecumque obtutibus auribusve colligebat.
VI.
Tanti itaque stuporis parum perstrepitu sedato, opportune puella audiens Rigomerum beatum, admodum ejus dictis oblectari fatetur, formulam vero conversationis sibi pernecessariam ab eo obnixe praestolari confitetur. At moderatissimus sacer, quamquam paratus esset omni poscenti se rationem pendere de fide ac spe quae in Deo est, volens tamen probare spiritum ipsius an ex Deo foret, infantulam adhuc eam ingeminat, matris potius ad libitum virili thoro uti oportere, sublime aliquod ad propositum aspirare posse denegat. Verum virginei fortitudo decoris, quam suis mitissimis amplexibus praeviderat virgo agnus: Adeo, inquit, sancte, pomposum hunc mundum, omniaque quae in eo mortales fallunt amplius quam quid perennis emolumenti praebeant, reicio funditus, ut ipsi etiam sponso renuntiaverim omnino, quem mihi providisse putarat amor maternus. Rigomerus nempe beatus, tantae professionis gaudio gavisus, quippe qui scriptum legerat: Laetare, sterilis, quae non paris, erumpe et clama quae non parturis, quoniam plures desertae filii quam ejus quae sub viro gemit, auspicio quodam eorum e numero illam praesagans qui virgines sequuntur agnum quocumque ierit quique sine macula sunt ante thronum Dei: O mi, ait, filiola, si vere ea, quae tibi secundum desideria erroris vivendo fuerant lucra, reris, uti fassa es, propter Christum Dominum et Deum nostrum detrimenta, quae suis spondeat amicis is quem amare, ambire, esurire, sitire, contemplari vera est vita, diligenter auscultando mente colloca. Atqui quodam in loco: “Vos, inquit, amici mei estis, si feceritis quae praecipio vobis”. Alias vero quid amicis suis pollicitus sit dilucidans: “Qui omiserit, ait, patrem aut matrem cunctaque quae possidere potuerit, secutus atque me fuerit, centuplum accipiet et vitam aeternam possidebit”. Porro autem, ut omnibus de se gaudere captantibus indicaret quam infatigabiliter obsequi congruat jussis ejus: “Nemo, infit, mittit manum ad aratrum et aspexerit retro, qui aptus sit Dei regno”. Paulus sane, hoc ipsum definiens: “Nullus, inquit, luctator regalibus sertis donabitur ni certator legitimus comprobetur”. Haec evangelica et |507| apostolica sunt. Jam si uniat tam arduum, ad ludum scande; si displicet, cede. Igitur cum ad haec experienda, Domini confisa sufflamine, Thenestina paratam se profiteretur, atque dehinc diatim sacra collatio ventilata ad invicem abunde sat agitaretur, humanae salutis hostis teterrimus, cum a cordium aditibus eorum cerneret exulare sese penitus, facibus invidiae accensus, veternosa ad molimina retorquens opaca tela, bellum immittere festinat saltem forinsecus, quo sancta societas altaque caritas tepesceret in Christi bellatoribus. Maledicis namque ac perditis mox suggerendo ingessit hominibus, admodum refragari religioni puberem puellam, spreto conjugii dote, omni obsequio ignoto clericello parere, praesertim cum divinae imperarent lineae adolescentiores nubere, filios procreare, matres fa[mi]lias esse. At ubi hujus zelotypii scelus a secreto paulatim dictantium in publico raptim prosilivit, videres inertes, falsiloquos, decolores, dentibus strictis, frementibus labiis prae immaturo furore, hac illacque nugarum phaleramenta dispergere, virumque beatum tanti facinoris auctorem cavillari. Nec hoc tantummodo suae malitiae suffecerat; quin potius Severum, praefatae virginis sponsum, ita quippe vocabatur, adeunt, tantoque angore percellunt, addentes quod nisi his machinamentis sagaciter obviare maturaret, amore peroptatae uxoris cunctique patrimonii in brevi careret. Eorum ergo delationibus, utpote totus libidine flagrans, nimium lacessitus, primatibus atque palatinis proprii, ut credebat, infortunii eventum intentat, quidque sibi consultius agendum sit ut decernant remota mora debacchando efflagitat. Tum siquidem nutu nobilium una cum eo illo regius miles dirigitur, quo facilius an hujusmodi fuerit, uti infelicitas ea divulgata est, detegatur. Citato quoque itinere ubi ad vicum quo Jesu Christi paupere? excubabant ventum est, ac si furciferi trahuntur, dehonestantur, tandem fidis assignati custodibus, principis ad usque Childeberti praesentiam inreverenter impelluntur, qui paulo ante eo in loco advenerat qui Palatiolus vocitatur, multo milite multaque plebis frequentia constipatus.
VII.
Interea praetaxatus innubae virginis sponsus Severus, querulo ore furibunda convicia in aethera spargens, irrumpit; cujus ad clamores utraque citius omnis confluit aetas, avida haurire oculis quo foedere lis instigata dirimeretur. Tum spectatores isti ista, illi illa frivola jacientes, gregale murmur dum faciunt:
Vos, inquit Severus,
o regalis claritatis judices egregii, omnipotentis Dei futurum examen vobis opponens appello. Non propriae infamiae notam, verum commune discrimen mente perpendite; et ne jugalis amor ab his qui sacerdotio specietenus palliantur, unde legitimae propagasse creduntur soboles, furentur puniendo concludite. At uterque Jesu Christi miles, verborum missilibus atque flagellis opposito longanimitatis umbone, ad requiem nitidis [
sic] conscientiae, quo verbum editur verum, secesserant, facti ceu vir non audiens atque in ore redargutiones non habens, exspectantes eum qui munire novit suos a pusillanimitate spiritus et tempestate, quique erudit eos super jumenta terrae et praebet carmina in nocte. Igitur imperitante rerum domino, utrimque perplexa multitudinis declamatio alto sub silentio sepelitur; |508| Rigomerus quoque causas ut peroret, excusando an detegendo, tanti flagitii exhortatus est. Porro ille eleganter nimium ac modeste, quippe in quo Spiritus Patris eloquia concinnabat, haudquaquam se viro dempsisse, quo sibi annecteret ganeorum more, uti delatores criminabantur, optatum matrimonium, prosequitur, immo amatori integritatis inviolatum puellae corpus suis documentis sigillari voluisse fatetur. Hinc demum consequenter augustus:
Jam, inquit,
remotis dictorum ambagibus, an sincerae religioni tali negotio omnino deservieris, liquido dinosci faxo, scilicet si in illa ipsa quae nostrae majestati detulisti munuscula (cereolos etenim, ne regium penetral vacui ingrederentur, assumpserant)
ignivomam caelitus adipisci menteris flammam. Ad haec senior, cor polo infigens, nullo pacto ejus ope diffisus qui de temptatione pios eripere atque auxilium opportune, praecipue in tribulationibus, novit immittere, cunctis speculantibus in arva una cum Christi dilecta Thenestiria omni corpore prosternitur, ejusve levamen pio affectu, qui vota flebilesque pauperum suorum gemitus exaudire consuevit, imprecatur. Nec eum fefellit spes ipsius. Atqui sanctae illius orationis modum ratum credimus reticere satiusque ex proventu colligere gestae rei, quoniam quidem adeo pervalida fertur fore devotae rogationis vis ut idem ipse cui Dei gratuito munere largitur, ubi de illo felici, opulentissimo, excellentissimo, dulcissimo quietissimoquc statu miseria sua reverberatus ad se redierit, quid pura mens summo confabulata sit piis votis, piis gemitibus, lenis clamoribus principi, plene reminisci nequierit. Itaque ut de his quae patulo exacta sunt tantisper loquamur, breve post spatium, terminato rogatu sancti, assurgunt; dominicoque signo cereolis infuso, cernitur his innasci ignis aethereis demissus ab oris. Tum profecto rex cum omni multitudine, tanto monstro perculsus, ac ne se vivum obsorberet tellus dehiscens veritus, eo quod Christi alumnos calumniatus sit reproborum insectationibus, regia spreta dignitate, agiliter ad sancta vestigia advolvitur, errori indulgendam veniam reverenter expostulans, de cetero nec se tale quid vel leviter suspicari pollicetur. Nec hoc quoque apud beatum Rigomerum grave impetratu erat: totus quippe clementi bonitate exundabat, quocirca nulli eam denegare quibat. Siquidem remissionem, quam supplicabat saepe libatus augustus, ei impendente, primum quidem in eodem vico ad recordationem sanctitatis Rigomeri basilicam miro aedificio cameratam instruxit; deinde, ex voluntate benedicti Innocentii, quem superius Cenomannis pontificatum regere adslipulavimus, bis binas villas utrique athletae Domini suum ad fiscum pertinentes contradidit, novissime obnixe obsecrans ut pro se atque regni stabilitate vel diuturna quiete totius boni conditorem jugiter exorarent, nativum ad solum reverti honoritice permisit. O te plane felicem omnique praeconio attollendum ac omni jubilo celebrandum, Rigomere sanctissime, merito praedicaverim; cujus invictae preci, ad ostendendum immaculatum candidissimum florem virginitatis atque ad refellendas lutulentas falsidicorum nugas, concessum sit rutilum caclici jubar luminis. Et quidem opportune nimis igne alendo operibus apum, quae causa liliorum, ut physicis placet, cedere respuunt corporeae immunitati, |509| pulcherrimae castitatis integritatem propalasti: sicuti enim ignis absque dispendio sui ex sese splendorem gignit atque apis sobolem inviolata virginitate concipit, ita nimirum, ita sacra virginitas sui pudoris sine diminutione, dum semper non pomposo mundo sed vero Deo complacere gestit, ipsi pignera verbo et exemplo incessanter parturit. Verum interim vellem tanti celsitudinem portenti quoquomodo mente animadvertere, vellem cujus sit comparationis, nisi ariditas tenuis propediret ingenii, pensando ruminare. Namque quid super hoc sapientium industria conjectaverit ipsa viderit; mihi nempe is qui tantum valuit, parvi nequaquam videtur meriti. Quotiescumque quippe sanctitatis illius beati calvi vatis, qui igne e caelo impetrato bis quinquagenarium cum suo agmine stravit, in cujusve sepulcro exanimatum hominis cadaver revixit, reminiscor, et hujus nostri Rigomeri factum e regione contemplor: quoniam primum fecit [scilicet ignem e caelo impetravit]
174), secundum [scilicet hominem suscitare], si necessitas incumberet, efficere posse certissime credo; neque, quantum ad admirationem, primum [id est ignem], referre a secundo [id est ab homine vivificato], immo, si dici fas sit, quantum hoc rarius, tanto mirabilius assentior. Cum namque quis mortuo spiritum redintegrat, id quod habuit procul dubio restaurat; Rigomerus autem in hoc opere ineffabiliter exhibuit quod numquam illa materia continuit. Stupendum certe hoc, nihilominus et illud, et quod potissimum autumet definire pavitat animus, utrumque vero aeque pensat in eo qui mirabiliter disponit omnia in omnibus. Inter haec sane, o sancta dulcedo, dum tua maxima revolvo, meam imbecillitatem mihique similium pertractans compungor, quoniam, si aliquid boni vel strictim incohavero, ad tenuem cujuscumque objurgationis seu contemptus auram funditus reicio, ac si non speculetur Deus nisi quod ore celebratur humano. At tu, signipotens, nequaquam talis: coeptum quippe opus bonum neque suspicione neque declamatione neque despectione omisisti, sed ad talum usque perduxisti, eoque modo quia nulla umquam virtus nisi provida patientia servari valeat assignasti. Quisquis ergo hanc vere victricem adipisci desiderat, ab eo a quo tu obtinuisti inhianter deposcat: nam qui aliunde quicquam utilitatis praestolatus fuerit, sese fallere quandoque pervidebit.
[VIII.]
Jam vero ad supplendum propositum sermo redeat, quo citius perplexitati terminum indicat. Itaque, sicut praemisimus, regiis sanctis [sic] Domini, Rigomerus scilicet atque virgineus flos Thenestina, donati exeniis, valedicentes augusto, ad sua ocius sunt regressi. Paucis ergo post emensis diebus Thenestina beata sanctum antistitem adiens Innocentium, indicat tota se aviditate sanctimonialium sitire religionem, nullatenus tamen praesumere attingere nisi ob summi sacerdotis sollemnem consecrationis orationem. Tum vir Dei, discretam puellae advertens industriam ac devotionem, pia exhortatione abunde delinitam consecrat. Deinde, exemplo tali, utpote providus pater, multas suo regi praesagans lucrari ejus sexus personas, quo monasterium suae professioni idoneum penes Ciriomannense oppidum, hinc muro, hinc amne a saecularibus secretum, conderet assignat. Quod felix capella libenter complexa, ecclesiam in honore Dei genitricis perpetuaeque |510| virginis Mariae miro comptam decore construxit, maximumque sacraram feminarum coetum inibi aggessit; quibus, quousque advixit, quid sibi credendum, quidve sperandum, quid denique supra omnia diligendum existeret, sedule inculcavit.
VIII[I].
Praeceptori nihilominus suo sanctissimo, eo in vico, qui Suliniacus censetur, uti cellulam erigeret, a praefato praesule litteris impetravit. Demam quoque, laudabili vitae explicito cursu, gaudia sempiterna Domini Dei sui sublimiter introivit. Rigomerus quoque venerandus, ad conficiendam illam quam sibi infulatus pontifex concesserat deificam aram penitus intentus, nec tamen exteriore labore minuebatur Dei cultus, quin potius omni conamine quem diu arripuerat augmentari decertabat, sciens inutile quod non exornat bonorum clausura operum. Siquidem, materialis dum paries increscebat, quoscumque valebat, obsecrando, increpando, arguendo, Christo Domino incorporabat. Tandem porro aedificio ad votum peracto, religiosos quosque sibi fratres unire studuit atque eos tum justissimi exercitii exemplo tum sacrae ammonitionis verbo tumentia depraedantis saeculi molimina funditus a corde abigere, caelestia vero omni instantia expetere, infatigabiliter edocuit. Reliquum autem procinctus sui spatium quis umquam levi disputatione annotare poterit quam sancte, quam juste, quam pie peregerit? Omne etenim quodcumque sui juris extitit, jugi subministratione hilariter indigentibus erogavit. Et corpusculum quidem sanctum ejus perenni castigatione famis, vigiliarum, imbribus lacrimarum, densitate singultuum, continuatione orationum afficiebatur; animus vero illud Davidicum: Quando veniam ei apparebo ante faciem Dei? exspectando in superis elevabat. Igitur quo ejus intima paulatim attingamus, nostra nequaquam conjectura ea ad medium sunt documenta digerenda, quibus qui extorris convictus fuerit beatus nullo modo fi esse quibit. Sunt quippe hujusmodi: Si quis Dei cultor est et voluntatem ejus facit, hunc exaudit,peccatores autem disperdet; et: Deus superbis resistit, humilibus vero dat gratiam; et: Omnis qui caste vivit, templum est Dei, qui vero Dei templum violaverit, ipse eum disperdet; et: Qui voluerit esse amicus hujus saeculi, inimicus constituetur Dei; atque: Videte ne graventur corda vestra in crapula et ebrietate et curis hujus vitae; et: Vigilate et orate, ne intretis in temptationem; et: Obedire oportet Deo magis quam hominibus; et: Beati qui persecutionem patiuntur propter justitiam, quoniam ipsorum est regnum caelorum; aliaque quam multa, sine quibus perfectio non adipiscitur beata. Quod si haec ita se habent, immo quia ita, et Rigomerum nostrum beatum fore miracula praelibata testantur, quod ipse persecutionem propter justitiam sit passus, quod Deo obedierit, quod propter phantasticas temptationes oraverit et vigilaverit, quod sollicitudinem vitae nocivam non habuerit, quod sobrietatem cum frugalitate sectatus sit, quod amicus Dei et hostis saeculi esse voluerit, quod caste vixerit, quod humilis exsecransque superbiam exstiterit, quod justus, quod Dei cultor et voluntatis ejus effector fuerit. Hinc colligere verissime valemus quod eum in talibus et pro talibus rebus misericordissimus semper exaudierit Deus. |511|
[X.]
Cum igitur tot laborum exercitiis nitidum agnus spiritum cerneret undique bene limatum ac elutum:
Jam, inquit,
transito hieme, siccato imbre, apparentibus floribus, emittentibus floridis vineis odorem suum, quoniam tota pulchra es, filia principis, tota pulchra, surge, propera175), amica mea, speciosa mea, columba mea, formosa mea, et veni. Ad haec sponsa, dilecti odoratis blanditiis, quem votis jam dudum liquefacta quaerendo per vicos et plateas requisierat sed non invenerat:
Dilecte mi, ait,
dilecte mi, electe ex millibus, trahe me post te, in promptuaria tua introduc me: nam quia totus es desiderabilis, vulnerasti cor meum, vulnerasti caritate; en ego langueo, langueo amore. Interea, quo maturior foret sponsi sponsaeque praeoptata connexio, corporeae exuviae levi feriuntur incommodo, casuraque sui minitantes mox Alturum praesignant omnino; nec tamen solitum divinae majestatis ministerium linquitur ullo modo. Citatur
176) interim, dum conquassatum cadaver ac funeri contiguum appeteret messionem, atque fragilitati cedere dedignans victor animus illud cogeret ad laborem. Tandem adest retributor piissimus, utque ad superos evolet innuit sacer omnique materiali decore pulchrior Spiritus. Ejus autem nutu nono kalendarum Septembrium die, corporeo posito onere, angelico regimine evehitur in aethere, felix felicis perpetua fruiturus Elysei amoenitate. Sacratae nempe Rigomeri sacer[dotis exim]ii exequiae devotissime ab omni clero necne et populo, uti decebat, celebratae sunt illo quo cellam confecerat suam praedio, cum multo tripudio, quoniam nullus ambigebat sanctorum eum adscitura numero vereque perenniter vivere in Christo.
Haec igitur ad laudem summae et individuae Trinitatis pauculis grammulis pro brevitate peritiae de sacro ortu, miraculis, actuque ac vitae tuae termino, non ut volui, sed, caritate tua strictus, Rigomere pater sanctissime, ut potui decerpsi. Tu vero, quia pius es, praesumptivo affectui meo pie parce, omnibusque te venerantibus et invocantibus propria benignitate succurre, quo per te apud Dominum peccatorum suorum indulgentiam consequantur celerrime: cui est honor et aeterna potestas et nunc et in aeternitatis die. Amen. Nos ergo jam hic metam figamus dicendi, ne interminata perplexitate cum sui etiam rusticitate abigamus animum captantis haec indagare amore patroni.